Το κουρδικό «μαξιλάρι» τής Τουρκίας

Αν προκύπτει κάτι καλό από την αναταραχή στο Ιράκ, αυτό είναι η βελτίωση των δεσμών μεταξύ της Τουρκίας και των Κούρδων τής περιοχής.

Μέχρι πρόσφατα, ήταν εχθροί. Η Άγκυρα ποτέ δεν μπόρεσε να χωνέψει την ιδέα τής κουρδικής αυτοδιοίκησης – στο Ιράκ ή την Συρία ή την Τουρκία – και είχε γενικά αρνηθεί να ενδώσει στα αιτήματα των Κούρδων τής Τουρκίας για πολιτιστικά δικαιώματα. Αντ’ αυτού, προτιμούσε την καταστολή. Εν τω μεταξύ, οι Κούρδοι τής περιοχής δεν ήταν ποτέ σε θέση να χωνέψουν την εξουσία τού Ιράκ, της Συρίας ή της Τουρκίας και, διαφωνώντας με την αντιμετώπιση των Κούρδων εντός των συνόρων τής Τουρκίας από την Άγκυρα, υποστήριξαν το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ), ένα βίαιο αυτονομιστικό κίνημα στην Τουρκία .

Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος και οι εξελίξεις στο Ιράκ έχουν αρχίσει να τα αλλάζουν όλα αυτά. Αυτές τις μέρες, από την πλευρά τής Τουρκίας, η κουρδική αυτονομία δεν φαίνεται κακή. Τα τμήματα του βόρειου Ιράκ και της Συρίας που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των Κούρδων είναι σταθερά και ειρηνικά – ένα τέλειο προπύργιο ενάντια σε απειλές όπως το «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και της al-Sham» (ISIS). Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Τουρκία επιδεικνύει καλή συμπεριφορά με τους Κούρδους τού Ιράκ, μοχθεί για τις σχέσεις της με τους Κούρδους τής Συρίας, και ίσως τελικά να σπάσει το αδιέξοδο με τους Κούρδους στην επικράτειά της. Είναι μια δύσκολη υπόθεση, αλλά τα αστέρια ίσως να ευθυγραμμίζονται υπέρ τού τουρκο-κουρδικού άξονα.

ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΙΡΑΚ

Οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των Κούρδων τού Ιράκ ξεκίνησαν να βελτιώνονται αμέσως μετά τον πόλεμο στο Ιράκ, όταν οι Ιρακινοί Κούρδοι στράφηκαν προς την Άγκυρα για να αντισταθμίσουν την συγκεντρωτική έλξη τής Βαγδάτης. Προς απογοήτευση των Κούρδων, το μετα-Σαντάμ Ιράκ παραμένει μια αραβική χώρα στον πυρήνα της˙ Η εξουσία μετατοπίζεται απλώς από τους Άραβες σουνίτες στους Άραβες σιίτες. Εκείνες τις ημέρες, οι Κούρδοι τού Ιράκ άρχισαν να προσφέρουν βοήθεια στην Τουρκία στον αγώνα της κατά του PKK, αλλά και άνοιξαν τις αγορές τους στο ιρακινό Κουρδιστάν για τις τουρκικές εξαγωγές και τις τουρκικές επιχειρήσεις. Η Τουρκία ανταπέδωσε, στέλνοντας εμπόρους, αεροπορικές εταιρείες, καθώς και καταναλωτικά αγαθά στην περιοχή. Πιο πρόσφατα, οι Κούρδοι τού Ιράκ επέλεξαν να ξεκινήσουν την πώληση του πετρελαίου τους μέσω της Τουρκίας, παρακάμπτοντας την Βαγδάτη και δίνοντας στην Άγκυρα ένα τεράστιο δώρο σε τέλη διέλευσης και σε φορολογικά έσοδα, καθώς και ενισχύοντας την αξίωση της Τουρκίας να γίνει ένα περιφερειακό ενεργειακό κέντρο.

Η προώθηση της ISIS στο Ιράκ – συμπεριλαμβανομένης μιας επίθεσης στις 11 Ιουνίου στο τουρκικό προξενείο στη Μοσούλη, κατά την οποία η οργάνωση πήρε ως ομήρους τούς Τούρκους διπλωμάτες και τους αξιωματικούς ασφαλείας – έκανε πιο επιτακτική την προσπάθεια για βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων τού Ιράκ. Έκανε επίσης την Τουρκία να υποχωρήσει από κάποιες σαφείς κόκκινες γραμμές που είχε χαράξει προηγουμένως για τους Κούρδους: Πίσω στο 2005, η Τουρκία είχε απειλήσει με στρατιωτική δράση εάν καταλάμβαναν το Κιρκούκ, μια πλούσια σε πετρέλαιο πόλη στο βόρειο Ιράκ. Τα πετρελαϊκά αποθέματα του Κιρκούκ θα δώσουν στην κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση ανεξάρτητο εισόδημα (τώρα στηρίζεται στην Βαγδάτη για δημοσιονομικές μεταβιβάσεις), κάτι που θα ήταν ένα πρώτο βήμα προς την πλήρη ανεξαρτησία. Αλλά, στις 12 Ιουνίου, όταν οι κουρδικές δυνάμεις κινήθηκαν για να καταλάβουν το Κιρκούκ, η Άγκυρα δεν είπε λέξη.

Φαίνεται πλέον ασφαλές να πούμε ότι, αν η ιρακινή κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση ανακήρυττε την ανεξαρτησία της, η Άγκυρα θα ήταν η πρώτη πρωτεύουσα που θα την αναγνώριζε. Στην σημερινή Μέση Ανατολή, με άλλα λόγια, η ISIS είναι μια μεγαλύτερη απειλή για τους Τούρκους από όσο η ανεξαρτησία των Κούρδων στο Ιράκ.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΣΥΡΙΑ

Ενώ οι σχέσεις τής Τουρκίας με τους Κούρδους τού Ιράκ έχουν βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, οι σχέσεις τής Άγκυρας με τους Κούρδους τής Συρίας εξακολουθούν να είναι μάλλον πικρές. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, σε αντίθεση με την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν όπου οι ιρακινές κουρδικές ομάδες κατέχουν περισσότερη επιρροή από όση το τουρκικό PKK, το PKK είναι πολύ δημοφιλές μεταξύ των Κούρδων τής Συρίας. (Ο πατέρας τού Άσαντ επέτρεψε στο ΡΚΚ να αναπτυχθεί στο εσωτερικό τής Συρίας για να το χρησιμοποιήσει ως ενεργούμενο κατά της Τουρκίας). Όταν ο συριακός κλάδος τής οργάνωσης, το Κόμμα Δημοκρατικής Ενότητας (PYD), το οποίο δεν κρύβει τους δεσμούς του με το PKK, πήρε τον έλεγχο στις κουρδικές περιοχές τής βόρειας Συρίας τον Ιούλιο του 2012, η Άγκυρα φοβήθηκε ότι ήταν μάρτυρας της γέννησης ενός κράτους υπό την ηγεσία τού PKK στο κατώφλι της. Ως αντίδραση, σταμάτησε τις αποστολές βοήθειας και προμηθειών στους κουρδικούς θύλακες.

Καθώς ο πόλεμος κατά του προέδρου τής Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ θερμαινόταν, όμως, η Τουρκία είδε μια ευκαιρία. Επιθυμώντας να επωφεληθεί από όλες τις παρατάξεις τής αντιπολίτευσης στην Συρία, η Τουρκία προσέγγισε το PYD και κάλεσε τον αρχηγό τού κόμματος στην Άγκυρα. Το PYD, όμως, αρνήθηκε. Από την αρχή, η στρατηγική των Κούρδων τής Συρίας στον εμφύλιο πόλεμο ήταν απλή: να καταλάβουν τις κουρδικές περιοχές και να αφήσουν τους άλλους να μάχονται μεταξύ τους. Κατά καιρούς, το PYD έχει συνεργαστεί ακόμα και με το καθεστώς Άσαντ, επιτρέποντας για παράδειγμα σε προμήθειες να ρέουν σε θύλακες που ελέγχονται από το καθεστώς. Σε αντάλλαγμα, ο Άσαντ δεν έχει στοχεύσει τα εδάφη τού PYD. Δεν είχε και πολύ νόημα, τότε, για το PYD να συνεργαστεί ευθέως με την Τουρκία.

Αλλά με την εμφάνιση της ISIS, οι υπολογισμοί των Κούρδων τής Συρίας θα μπορούσαν να αλλάξουν. Το PYD και το ΡΚΚ έχουν ισχυρές κοσμικές τάσεις και αντιτάσσονται στην ISIS και την αυστηρή εκδοχή της περί Ισλάμ. Το PYD ελέγχει τώρα τρεις κουρδικούς θύλακες στην βόρεια Συρία, οι οποίοι πλαισιώνονται από την Τουρκία προς τα βόρεια και την ISIS στο νότο. Και σε αντίθεση με το καθεστώς Άσαντ, η ISIS δεν έχει δείξει καμία διάθεση να ανταλλάξει χάρες με τους Κούρδους. Με άλλα λόγια, το μέλλον των Κούρδων τής Συρίας θα μπορούσε τώρα να είναι στα χέρια τής Τουρκίας. Θα μπορούσε να επιτρέψει περισσότερη βοήθεια και προμήθειες να ρέουν στους Κούρδους ώστε να υποστηρίξουν τις αμυντικές γραμμές τους ενάντια στην ISIS και, αν οι Κούρδοι τής Συρίας παίξουν σωστά, θα μπορούσε να προκύψει πλήρης συνεργασίας στον στρατιωτικό τομέα και στον τομέα τής ασφάλειας.

Με την πάροδο του χρόνου, η Τουρκία πιστεύει ότι οι συριακοί κουρδικοί θύλακες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως προκεχωρημένες βάσεις εναντίον τής ISIS – μια φιλική δύναμη που φρουρεί πάνω από 450 μίλια των μήκους 540 μιλίων τουρκικών συνόρων με την Συρία. Η ιδέα είναι ελκυστική: το PYD είναι η μόνη δύναμη, περιλαμβανομένου του καθεστώτος Άσαντ, που ήταν σε θέση να κερδίσει κάθε μάχη ενάντια στην ISIS στην Συρία. Για παράδειγμα, τον Μάρτιο του 2013, μαχητές τού PYD απώθησαν επιτυχώς μια επέλαση της ISIS με στόχο να καταλάβει το Kobani, έναν από τους τρεις κουρδικούς θύλακες στην Συρία.

ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Η Τουρκία δεν μπορεί να έρθει πιο κοντά στους Ιρακινούς και τους Σύριους Κούρδους χωρίς να κάνει ειρήνη με τους δικούς της. Μετά από δεκαετίες μαχών, το PKK θα μπορούσε ακόμα να εκτροχιάσει εύκολα οποιαδήποτε προσέγγιση μεταξύ της Τουρκίας και των άλλων κουρδικών ομάδων, ιδιαίτερα των Κούρδων τής Συρίας, λέγοντας στο PYD να απορρίψει τις τουρκικές προτάσεις. Επιπλέον, το PKK θα μπορούσε να εξαπολύσει επιθέσεις στην Τουρκία, αν αισθανθεί ότι έχει μείνει έξω από μια πιθανή συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας και των Κούρδων τού Ιράκ.

Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει επίσης ένα προσωπικό στοίχημα με αυτό. Αντιμετωπίζει τις προεδρικές εκλογές τον Αύγουστο. Στις δημοτικές εκλογές τού Μαρτίου, το κόμμα του έλαβε 43% των ψήφων. Η στήριξη του φιλο-PKK Κόμματος Ειρήνης και Δημοκρατίας, το οποίο κέρδισε περίπου 6,5% των ψήφων τον Μάρτιο, θα μπορούσε να τον βοηθήσει να καταλάβει την προεδρία.

Βάλτε στην εξίσωση τις συνεχιζόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες με το ΡΚΚ. Μέσα από αυτές τις διαπραγματεύσεις, η Τουρκία έχει χορηγήσει στους Κούρδους πρόσθετα δικαιώματα για να χρησιμοποιούν την γλώσσα τους δημοσίως, κάτι που εδώ και καιρό είχε θεωρηθεί ως απειλή για τον τουρκικό εθνικισμό. Η κουρδική γλώσσα είναι πλέον πανταχού παρούσα στα πανεπιστήμια και τις αυτοδιοικήσεις στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου κυριαρχούν οι Κούρδοι. Πιο πρόσφατα, στις 26 Ιουνίου, ο Ερντογάν εξήγγειλε ένα νέο πακέτο μεταρρυθμίσεων που υπόσχεται αμνηστία σε χιλιάδες μαχητές τού ΡΚΚ εφόσον οι διαπραγματεύσεις με το ΡΚΚ ολοκληρωθούν επιτυχώς.

Ο Ερντογάν θα προσπαθήσει να κρατήσει χαρούμενους τους Κούρδους τής Τουρκίας, ενώ θα οικοδομεί βαθύτερους δεσμούς ασφαλείας με τους Κούρδους τού Ιράκ και της Συρίας, στους οποίους η Τουρκία θα εγγυάται την de facto αυτονομία. Αυτή η τροπή των γεγονότων είναι μάλλον ειρωνική. Λίγο καιρό αφότου ο Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία το 2003, ξεκίνησε μια πολιτική που ονομάστηκε «στρατηγικό βάθος», η οποία αποσκοπούσε στο να καταστήσει την Τουρκία μια μεγάλη δύναμη στην Μέση Ανατολή, με συμμάχους και επιρροή σε ολόκληρη την περιοχή. Μια δεκαετία αργότερα, οι μόνοι σύμμαχοι της Άγκυρας στην Μέση Ανατολή θα μπορούσαν απλώς να είναι οι Κούρδοι. Ομοίως, ο κύριος σύμμαχος των Κούρδων θα μπορούσε σύντομα να είναι η Άγκυρα. Δουλεύοντας μαζί, θα προσπαθήσουν να ξεφύγουν από την παλιά πολιτική τής Μέσης Ανατολής και να σταθούν ως η μοναδική ειρηνική και σταθερή επιτυχημένη ιστορία.

by the Council on Foreign Relations, Inc.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141612/soner-cagaptay/turkeys-kur