Κορνήλιος Καστοριάδης -Η άνοδος της ασημαντότητας

Η άνοδος της ασημαντότητας (αποσπάσματα)
Πώς θα ήταν οι κοινωνίες αν βασίζονταν περισσότερο στις αρχές της διανόησης; Αμφισβητώντας και όχι συμπλέοντας. Κριτικάροντας και όχι συμφωνώντας.


Πώς θα ήταν τα μέσα ενημέρωσης αν δεν εγκλωβίζονταν στον ξύλινο πολιτικό λόγο, στα δρώμενά του και στο "ψέμα - αίμα - σπέρμα";


Πώς θα ήταν τα σχολεία αν δίδασκαν σκέψη και όχι παπαγαλία; Αν δεν αξιολογούσαν το "κατά γράμμα" αλλά το "κατά κρίση";


Πώς θα ήμασταν όλοι αν ήμασταν ελεύθεροι;
Η απουσία της κριτικής σκέψης
H εργασία των διανοουμένων θα έπρεπε να είναι εργασία κριτικής. Και τέτοια ήταν συχνά στην Ιστορία, όπως, παραδείγματος χάριν, κατά τη στιγμή της γέννησης της φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα. Τότε, οι φιλόσοφοι αμφισβητούν τις κατεστημένες συλλογικές παραστάσεις, αμφισβητούν τις ιδέες για τον κόσμο και τους θεούς, αμφισβητούν την ορθή τάξη της πολιτείας. Όμως, αρκετά γρήγορα, η στάση αυτή εκπίπτει, εκφυλίζεται. Οι διανοούμενοι εγκαταλείπουν τον κριτικό ρόλο τους. Τον προδίδουν. Μεταβάλλονται σε εκλογικευτές της πραγματικότητας και σε απολογητές της καθεστηκυίας τάξης. 


Το πιο ακραίο παράδειγμα αλλά, χωρίς αμφιβολία, το πιο χαρακτηριστικό -ακόμη και μόνο διότι ενσαρκώνει τη μοίρα και την κατάληξη της κληρονομημένης φιλοσοφίας- είναι ο Hegel.

Τελικά, ο Hegel έφθασε να διακηρύσσει πως "ό,τι είναι ορθολογικό είναι πραγματικό και ό,τι είναι πραγματικό είναι ορθολογικό".


Στο δικό μας αιώνα έχουμε δύο κραυγαλέες περιπτώσεις αυτού του φαινομένου: στη Γερμανία ο Xάιντεγκερ και η βαθιά του προσχώρηση, πέρα από τα γνωστά συμβάντα και την ανεκδοτολογία, στο πνεύμα του ναζισμού· στη Γαλλία ο Zαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος δικαιολόγησε, τουλάχιστον μετά το 1952, τα σταλινικά καθεστώτα και, όταν, τέλος πάντων, ξέκοψε με τον τρέχοντα κομμουνισμό, άρχισε να υποστηρίζει τον Φιντέλ Kάστρο, τον Mάο Tσε Tουγκ κτλ.(...)

Πιο κάτω ο φιλόσοφος λέει σχετικά με το ρόλο της τηλεόρασης:
H τηλεόραση 
H τηλεόραση αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα: κάτι που βρίσκεται στο κέντρο της επικαιρότητας για ένα εικοσιτετράωρο γίνεται τελείως ασήμαντο (παύει να υπάρχει) ακριβώς μετά από αυτό το εικοσιτετράωρο, είτε διότι βρέθηκε είτε διότι πρέπει να βρεθεί κάτι άλλο για να πάρει τη θέση του.

Λατρεία του εφήμερου, η οποία καταλήγει στην πιο ακραία συρρίκνωση του χρόνου. 
Αυτό που στην αμερικανική τηλεόραση ονομάζεται attention span (δηλαδή ο ωφέλιμος χρόνος προσοχής του θεατή) πριν από μερικά χρόνια ήταν δέκα λεπτά.

Στη συνέχεια, βαθμιαία, έπεσε σε πέντε λεπτά, σε ένα λεπτό και τώρα είναι μόλις δέκα δευτερόλεπτα. Το τηλεοπτικό σποτ των δέκα δευτερολέπτων θεωρείται το πιο αποτελεσματικό. Τόση είναι η διάρκεια που έχουν τα σποτ τα οποία χρησιμοποιούνται στις προεκλογικές προεδρικές καμπάνιες.

Είναι απολύτως κατανοητό ότι αυτά τα σποτ δεν περιέχουν τίποτα το ουσιαστικό, αλλά επικεντρώνονται σε δυσφημιστικούς υπαινιγμούς. Προφανώς, αυτό είναι το μόνο πράγμα που ο θεατής είναι ικανός να αφομοιώσει. 


Αυτό, όμως, είναι και αληθές και ψευδές.

H ανθρωπότητα δεν έχει εκφυλιστεί βιολογικά. Οι άνθρωποι είναι ακόμη ικανοί να παρακολουθήσουν ένα λόγο με επιχειρήματα και με κάποια χρονική διάρκεια.

Όμως, είναι επίσης αληθές ότι το σύστημα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης "καλλιεργούν" (δηλαδή, παραμορφώνουν με τρόπο συστηματικό) τους ανθρώπους, ούτως ώστε να μην είναι σε θέση τελικά να ενδιαφερθούν για κάτι το οποίο έχει διάρκεια μεγαλύτερη από κάποια δευτερόλεπτα, το πολύ κάποια λεπτά. Υπάρχει εδώ μια συνομωσία, όχι με την αστυνομική αλλά με την ετυμολογική έννοια του όρου: όλα συνομνύουν, όλα τείνουν προς την ίδια κατεύθυνση, την κατεύθυνση μιας κοινωνίας, στην οποία κάθε κριτική χάνει την αποτελεσματικότητά της.