Θεοφανώ, µια γυναίκα – δηλητήριο

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση γυναίκας στην εξουσία είναι η αυτοκράτειρα Θεοφανώ, η οποία έδρασε στο δεύτερο ήµισυ του 10ου µ.Χ. αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Οι πληροφορίες που έχουµε για την καταγωγή της είναι συγκεχυµένες και αόριστες. Κάποιοι χρονικογράφοι της εποχής την αναφέρουν ως κόρη ευγενούς, ενώ µια άλλη, επικρατέστερη άποψη τη θέλει να κατάγεται από τη Λακωνία. Μάλιστα, φέρεται ο πατέρας της να ήταν ένας Κρατερός, που διατηρούσε ταβέρνα στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, τεκµηριωµένα ιστορικά κανείς δεν µπορεί να µας βεβαιώσει για την καταγωγή αυτής της τόσο ιδιαίτερης και επικίνδυνης αυτοκράτειρας.

Η ιστορία αυτή της γυναίκας αρχίζει από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής της να αποκτά τροµερό ενδιαφέρον, µια και στα δεκαέξι της, το έτος 957, βρέθηκε ντυµένη νύφη στο πλάι ενός πολύ δηµοφιλούς στην εποχή του αυτοκράτορα, του Ρωµανού. Έτσι συµπεραίνουµε ότι η Θεοφανώ πρέπει να γεννήθηκε περί το 941. Για το πώς γνωρίστηκαν ο πορφυρογέννητος Ρωµανός µε τη νεαρή Θεοφανώ υπάρχουν δυο απόψεις. Η πρώτη σχετίζεται µε το τυπικό που ακολουθούνταν τις περισσότερες φορές σε παρόµοιες περιπτώσεις, όπως µας είναι γνωστό από τη βυζαντινή εθιµοτυπία που σχετιζόταν µε τους βασιλικούς γάµους. Σύµφωνα µε αυτήν την εκδοχή, η νεαρή εντοπίστηκε και επιλέχτηκε ανάµεσα από µια σειρά υποψήφιων νυφών από τους ειδικούς απεσταλµένους του παλατιού. Σε αυτήν την περίπτωση το µοναδικό κριτήριο, αφού αποκλειόταν ο γάµος πολιτικής ή άλλης σκοπιµότητας, αποτελούσε η οµορφιά της νύφης. Έτσι, αφού συνέλεγαν τις ωραιότερες υποψήφιες, οι άνθρωποι του παλατιού οργάνωναν έναν διαγωνισµό οµορφιάς, κατά τον οποίο ο αυτοκράτορας διάλεγε την ωραιότερη κατά την προτίµησή του νύφη.

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται λιγότερο ορθόδοξη, αλλά εξίσου πιθανή, είναι να τη γνώρισε ο ίδιος ο Ρωµανός στην ταβέρνα του πατέρα της, µιας και ο νεαρός αυτοκράτορας ήταν γνωστός για τη ροπή του προς τις διασκεδάσεις και την αδυναµία του προς το ωραίο φύλο. Θρυλείται δε ότι η Θεοφανώ υπήρξε εκπάγλου καλλονής. Παρά το γεγονός ότι η υποψήφια νύφη έπρεπε να είναι ευγενούς καταγωγής, για τα ήθη της αυτοκρατορικής αυλής δεν ήταν ασυνήθιστο να γίνονται εξαιρέσεις, όταν το σήκωνε η περίσταση.

Στην περίπτωσή µας η Θεοφανώ, καθώς φαίνεται, έγινε δεκτή τόσο από τους γονείς του Ρωµανού όσο και από τους αυλικούς δίχως κανένα πρόβληµα. Έτσι το 957, τη µέρα των αυτοκρατορικών γάµων, η Κωνσταντινούπολη γιόρταζε ξέφρενα στους δρόµους επευφηµώντας το νεαρό ζευγάρι που έκλεβε το ενδιαφέρον ακόµα περισσότερο για την οµορφιά του, καθώς και ο Ρωµανός φηµιζόταν για την αθλητική παρουσία του. Στον γάµο παρευρίσκονταν ο πατέρας του γαµπρού και αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Ζ’ µαζί µε τη γυναίκα του Ελένη, πλαισιωµένοι από τις πέντε κόρες τους. Διπλά στην εκθαµβωτική νύφη έστεκε ο κατά πέντε µόλις έτη µεγαλύτερος Ρωµανός, ολόξανθος, αρρενωπός, το όνειρο όλων των κοριτσιών της πρωτεύουσας που είχαν την τύχη να τον αντικρίσουν ή να συνδεθούν στενότερα µαζί του.

Η τελετή λοιπόν αυτή του διαδόχου του θρόνου Ρωµανού µε τη δεκαεξάχρονη Θεοφανώ που τελέστηκε στον ναό του Αγίου Στεφάνου στην Κωνσταντινούπολη, υπήρξε η αρχή της πραγµάτωσης των φιλοδοξιών της νεαρής κοπέλας, που ζούσε µέσα στο µεγαλείο ενός πραγµατικού ονείρου.

Προς τον θρόνο

Έναν χρόνο αργότερα και ενώ η Θεοφανώ απολάµβανε τις ανέσεις του γυναικωνίτη κι ο Ρωµανός µια σειρά από εξωσυζυγικές σχέσεις, ήρθε η εγκυµοσύνη και η γέννηση του πρώτου τους παιδιού. Το αρσενικό νεογέννητο δεν ήταν άλλος από τον µετέπειτα Βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο Β’, ο οποίος θα ελάµβανε και την επωνυµία Βουλγαροκτόνος. Με την έλευση του παιδιού η Θεοφανώ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον θρόνο.

Δίχως να είναι επιβεβαιωµένο αλλά και δίχως να υπάρχει κάποια µαρτυρία που να την αθωώνει, ο αυτοκράτορας και πεθερός της Κωνσταντίνος ο Ζ’ απεβίωσε κάτω από µυστηριώδεις και αδιευκρίνιστες συνθήκες. Στο Βυζάντιο οι δηλητηριάσεις, αν και δεν ήταν µόδα, δεν ήταν και άγνωστες. Υποψίες πάντως υπάρχουν εξαιτίας του ότι η Θεοφανώ είχε τη δυνατότητα και να προµηθευτεί ένα αποτελεσµατικό δηλητήριο και να εξασφαλίσει τη σιωπή, είτε µε χρήµατα είτε µε άλλους αποτελεσµατικούς τρόπους. Αυτό δε που ενισχύει τις υποψίες σε βάρος της σχετικά με τον αδιευκρίνιστο θάνατο του πεθερού της, είναι οι μετέπειτα εξελίξεις.

Μετά τη στέψη του άντρα της ως αυτοκράτορα του Βυζαντίου η Θεοφανώ στρέφεται αποφασιστικά εναντίον της υπόλοιπης οικογένειας του πεθαμένου αυτοκράτορα, αρχής γενομένης από τις αδελφές του Ρωμανού. Χρησιμοποιώντας την επιρροή της στον σύζυγο της, τον πείθει τελικά ότι η ζωή του παλατιού δεν ταιριάζει στις αδελφές του, δεν τις κάνει ευτυχισμένες και καλύτερα για αυτές θα ήταν να βρουν τη γαλήνη που τους λείπει σε ένα μοναστήρι προσευχόμενες. Φαίνεται από τα αποτελέσματα πως η γοητεία της έχει επίδραση στον σύζυγο γιατί μετά τις ικεσίες των αδελφών, οι οποίες δίχως τη θέλησή τους οδηγούνταν στο μοναστήρι, ούτε τα παρακάλια της μητέρας του Ρωμανού, Ελένης, έπιασαν τόπο. Έτσι οι πέντε κόρες του πιθανότατα δολοφονημένου Κωνσταντίνου Ζ’ στέλνονται υπό την εποπτεία του Πατριάρχη Πολύευκτου σε μοναστήρι, όπου κουρεύονται και κλείνονται σε κελί φυλακισμένες κανονικά.

Κατόπιν η Θεοφανώ περιόρισε την πεθερά της Ελένη στα ιδιαίτερα διαμερίσματά της αφήνοντάς τη να θρηνεί τον χαμό του άντρα της και τη δυστυχία των κοριτσιών της. Ο Ρωμανός όχι μόνο δεν προβληματιζόταν για τις πράξεις της συζύγου του, αλλά τη γέμιζε πλούτη αδειάζοντας το ταμείο του κράτους. Επίσης αυτό που έδειχνε να τον ενδιαφέρει περισσότερο δεν ήταν η διοίκηση της αυτοκρατορίας όσο οι απολαύσεις και οι ακολασίες, στις οποίες επιδιδόταν με όλο του το είναι. Έτσι οι κρατικές υποθέσεις είχαν περάσει στα χέρια ενός Ιωσήφ Μπρίκα, στον οποίο όμως δεν άσκουσε καμιά επιρροή η φιλόδοξη και μάλλον επικίνδυνη αυτοκράτειρα.

Στο μεταξύ, αυτό που την είχε εξαντλήσει ήταν οι συνεχόμενες εγκυμοσύνες της: τέσσερα παιδιά σε έξι χρόνια γάμου. Πράγμα που την εμπόδιζε αντικειμενικά να πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες της και να ικανοποιήσει την ακόρεστη δίψα για εξουσία που τη διακατείχε.

Γυναίκα - δηλητήριο

Τελικά ο νεαρός αυτοκράτορας πέθανε αιφνιδίως και υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, όπως ακριβώς και ο πατέρας του. Οι αιτίες του θανάτου από κάποιους αποδόθηκαν στον έκλυτο βίο, ωστόσο ο Λέων Διάκονος έγραψε ότι «οι περισσότεροι υποψιάζονται ότι το δηλητήριο του το έδωσαν από τον γυναικωνίτη», φωτογραφίζοντας τη Θεοφανώ. Ο θάνατος του αυτοκράτορα έφερε στο προσκήνιο το θέμα της διαδοχής, που έκλινε περισσότερο προς τον Ιωσήφ Μπρίκα, μια και το παιδί του Ρωμανού ήταν ακόμα βρέφος. Ωστόσο, η Θεοφανώ κατάφερε να επαναφέρει στην Κωνσταντινούπολη τον εξαιρετικά δημοφιλή στρατηγό Νικηφόρο Φωκά με το πρόσχημα της ανάθεσης της άμυνας του βασιλείου. Κατάφερε, παρά τις δυσκολίες που ενέσκηψαν, να παντρευτεί τον Νικηφόρο Φωκά προκειμένου να βγάλει από τη μέση τον Ιωσήφ Μπρίκα. Τελικά ο Νικηφόρος Φωκάς έπεσε κι αυτός θύμα της Θεοφα-νούς, αυτήν τη φορά όχι με δηλητήριο, αλλά με οργανωμένο δολοφονικό σχέδιο, στο οποίο πρωταγωνίστησε ο ανιψιός του Ιωάννης Τσιμισκής, εραστής της αυτοκράτειρας.

Μετά τη δολοφονία του Φωκά, τον Δεκέμβριο του 970, ο Πατριάρχης Πολύευκτος αρνήθηκε να στέψει αυτοκράτορα τον Τσιμισκή αν δεν εξόριζε πρώτα τη Θεοφανω Έτσι η σατανική Θεοφανώ προδόθηκε τελικά από τον εραστή της Ιωάννη Τσιμισκή και βρέθηκε για έξι χρόνια εξόριστη στην Αρμενία. Στην Κωνσταντινούπολη επανήλθε όταν ανέβηκε στον θρόνο ο γιος της Βασίλειος. Ωστόσο, παρέμεινε πια ικανοποιημένη με τις ανέσεις του γυναικωνίτη, δίχως να ενδιαφερθεί ξανά με την πολιτική.