(Μη) συγκρουόμενα κοτόπουλα

Την Τετάρτη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ανακοίνωσε ότι δεν δέχεται πλέον τα ελληνικά ομόλογα ως εγγύηση για δάνεια των ελληνικών τραπεζών. Η κίνηση αυτή, όπως αποδεικνύεται, ήταν περισσότερο συμβολική παρά ουσιαστική. Ακόμα και έτσι, πάντως, η στιγμή της αλήθειας πλησιάζει. 

Και θα είναι η στιγμή της αλήθειας, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη και ειδικότερα για την Κεντρική Τράπεζα, η οποία μπορεί σύντομα να χρειαστεί να αποφασίσει προς όφελος τίνος εργάζεται στην πραγματικότητα. Με λίγα λόγια, η τρέχουσα κατάσταση μπορεί να συνοψιστεί στον ακόλουθο διάλογο:

Γερμανία προς Ελλάδα: — Έχεις ωραίο τραπεζικό σύστημα! Θα είναι κρίμα να του συμβεί κάτι κακό…
Ελλάδα προς Γερμανία: — Αλήθεια; Και μεις δεν θα θέλαμε να δούμε την όμορφη και αστραφτερή Ευρωπαϊκή σας Ένωση να καταρρέει με πάταγο.

Ή, αν το θέλετε σε μια πιο καθώς πρέπει εκδοχή, η Γερμανία απαιτεί από την Ελλάδα να συνεχίσει να προσπαθεί να πληρώσει τα χρέη της στο ακέραιο, με την επιβολή απίστευτα σκληρής λιτότητας. Η έμμεση απειλή, αν η Ελλάδα αρνηθεί, είναι ότι η κεντρική τράπεζα θα διακόψει την υποστήριξη που παρέχει στις ελληνικές τράπεζες — η κίνηση της Τετάρτης μοιάζει με τέτοια διακοπή αλλά δεν ήταν. Κι αυτό θα σπείρει τον όλεθρο στην ελληνική οικονομία, που ήδη βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση.
Ωστόσο, τραβώντας την πρίζα από την Ελλάδα, η Γερμανία θα δημιουργούσε τεράστιους κινδύνους, όχι μόνο για την οικονομία της Ευρώπης, αλλά και για ολόκληρο το ευρωπαϊκό εγχείρημα, την εξηντάχρονη προσπάθεια για την οικοδόμηση της ειρήνης και της δημοκρατίας μέσω της κοινής ευημερίας. Μια κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών, είναι πιθανό ότι θα οδηγούσε την Ελλάδα στο να εγκαταλείψει το ευρώ και να δημιουργήσει το δικό της νόμισμα· ωστόσο, ακόμα και αν μία μόνο χώρα εγκατέλειπε το ευρώ, οι επενδυτές θα συμπέραναν ότι ο μεγάλος ευρωπαϊκός νομισματικός σχεδιασμός είναι αναστρέψιμος.
Από εκεί και πέρα, το χάος στην Ελλάδα θα μπορούσε να θρέψει καταστροφικές πολιτικές δυνάμεις που έχουν κερδίσει επιρροή στην Ευρώπη, καθώς η δεύτερη Μεγάλη Ύφεση συνεχίζεται. Μετά από μια τεταμένη συνάντηση με τον Γερμανό ομόλογό του, ο νέος Έλληνας υπουργός Οικονομικών δεν δίστασε να παίξει το χαρτί του 1930: «Ο ναζισμός», δήλωσε, «σηκώνει το απαίσιο κεφάλι του στην Ελλάδα» — μια αναφορά στην Χρυσή Αυγή, το (όχι και τόσο νεο)-ναζιστικό κόμμα που είναι τώρα η τρίτη πολιτική δύναμη στην Ελλάδα.
Εν ολίγοις, αυτό που βλέπουμε είναι μια πολύ επικίνδυνη αντιπαράθεση, όχι η συνήθης διπλωματία. Είναι το game of chicken, με δύο φορτηγά φορτωμένα δυναμίτη να τρέχουν το ένα προς το άλλο σε έναν στενό ορεινό δρόμο, και κανένα να μην είναι πρόθυμο να αλλάξει πορεία. Και όλα αυτά συμβαίνουν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία υποτίθεται ότι είναι –και , πράγματι, υπήρξε, μέχρι τώρα– ένας θεσμός που προάγει την παραγωγική συνεργασία.
Πώς τα κατάφερε η Ευρώπη να φτάσει σε αυτό το σημείο; Και ποιο θα είναι το τέλος του παιχνιδιού;
Όπως πάρα πολλές κρίσεις, η νέα ελληνική κρίση έχει, εν τέλει, πολιτικές αιτίες. Αυτό συμβαίνει όταν οι πολιτικοί λένε στους ψηφοφόρους αυτά που θέλουν να ακούσουν και δίνουν υποσχέσεις που δεν μπορούν να εκπληρώσουν. Μετά, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα και να πάρουν τις δύσκολες αποφάσεις, που υποκρίνονταν ότι κατάφεραν να αποφύγουν. Φυσικά, μιλάω για την Άνγκελα Μέρκελ, τη Γερμανίδα καγκελάριο και τους συνεργάτες της.
Είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα μπήκε σε μπελάδες εξαιτίας του ανεύθυνου δανεισμού — παρότι, βέβαια, αυτός ο ανεύθυνος δανεισμός δεν θα ήταν δυνατός χωρίς έναν εξίσου ανεύθυνο δανειστή. Η Ελλάδα έχει καταβάλει ήδη ένα τρομερό τίμημα γι’ αυτή την ανευθυνότητα. Κοιτάζοντας μπροστά ωστόσο, πόσο περισσότερο μπορεί να αντέξει η Ελλάδα; Είναι σαφές ότι δεν μπορεί να πληρώσει το χρέος στο σύνολό του — κι αυτό είναι ξεκάθαρο σε όποιον ξέρει λίγα μαθηματικά.
Δυστυχώς, οι Γερμανοί πολιτικοί δεν εξήγησαν ποτέ τα μαθηματικά στους εκλογείς τους. Αντ’ αυτού, ακολούθησαν τον εύκολο δρόμο: ηθικολογία για την ανευθυνότητα των δανειοληπτών, δηλώνοντας ότι τα χρέη πρέπει και θα καταβληθούν στο ακέραιο, παίζοντας με τα στερεότυπα σχετικά με τους τεμπέληδες Νοτιοευρωπαίους.
Ίσως οι Γερμανοί να φαντάζονται ότι μπορούν να αναπαράγουν τα γεγονότα του 2010, όταν η ΕΚΤ εξανάγκασε την Ιρλανδία να αποδεχθεί ένα πρόγραμμα λιτότητας, απειλώντας ότι ειδάλλως θα βούλιαζε το τραπεζικό της σύστημα. Αυτό όμως, σήμερα, είναι απίθανο να λειτουργήσει εναντίον μιας κυβέρνησης που έχει δει τη ζημιά που προκάλεσε η λιτότητα και εκλέχτηκε με την υπόσχεση να την σταματήσει.
Και τι θα γίνει αν οι Γερμανοί δεν ξυπνήσουν; Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να ελπίζουμε ότι η ΕΚΤ θα πάρει θέση και θα δηλώσει ότι ο πραγματικός ρόλος της είναι να κάνει ό,τι μπορεί για να διασφαλίσει την οικονομία και τους δημοκρατικούς θεσμούς της Ευρώπης — όχι να ενεργεί ως «δοσατζής» που εισπράττει τα δάνεια για λογαριασμό της Γερμανίας. Όπως είπα, πλησιάζει η στιγμή της αλήθειας.

Ο Πωλ Κρούγκμαν είναι κάτοχος του Νόμπελ Οικονομίας και διδάσκει στο Πρίνστον. Το άρθρο, με τίτλο «Α game of chicken» δημοσιεύτηκε στους «The New York Τimes», 6.2.2015.