Η ενοχή του Σωκράτη

Οταν έμαθα πως επρόκειτο να επαναληφθεί η δίκη του Σωκράτη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα είναι πως είναι πολύ εύκολο να αθωώσεις τον γιο του Σωφρονίσκου σήμερα. Τον έχουν ήδη αθωώσει δυόμισι χιλιάδες χρόνια Ιστορίας του δυτικού πνεύματος - και όχι μόνο. Ακόμη και όσοι τον αντιμετωπίζουν με κριτική διάθεση τον αθωώνουν γιατί γνωρίζουν πως σ' αυτόν οφείλουν τη δυνατότητά τους να τον κρίνουν.



Το δύσκολο θα ήταν να δίκαζες έναν σημερινό Σωκράτη, κάποιον σύγχρονό μας, τον οποίο θα έπρεπε πρώτα να εντοπίσεις και μετά να του απευθύνεις τις κατηγορίες που του αναλογούν με βάση το σημερινό δίκαιο. Υπερβολές, θα μου πείτε. Σωκράτης δεν υπάρχει πια, ίσως επειδή η ζωή μας είναι έτσι οργανωμένη και τόσο θεσμοθετημένη που δεν του επιτρέπει να γεννηθεί.


Για φανταστείτε κάποιον ο οποίος αρνείται να γράψει τις σκέψεις του, αρνείται να αρθρώσει δημόσιο λόγο και περιφέρεται διατυπώνοντας ερωτήσεις που τινάζουν στον αέρα τα κοινώς αποδεκτά. Οπως, για παράδειγμα, «γιατί πιστεύεις ότι η οικονομική ανάπτυξη θα σε κάνει καλύτερο άνθρωπο;». Ψώνιο στην καλύτερη περίπτωση. Εχω και μια παρατήρηση για τον τρόπο που διεξήχθη η νέα δίκη και για τη σύνθεση του δικαστηρίου που ισοψήφησε, ενώ οι ένορκοι, το κοινό, τον αθώωσε. Καλώς ή κακώς, το ζήτημα της αθωότητας ή της ενοχής τού πατρός πάσης φιλοσοφίας δεν είναι νομικό. Μπορεί ο Σωκράτης να έβγαλε τις δύο πολιτικές τερατογενέσεις της Αθήνας, τον Αλκιβιάδη και τον Κριτία, μπορεί τρεις από τους Τριάντα Τυράννους να ανήκαν στην ομήγυρή του, όμως ο ίδιος δεν εγκλημάτησε στους λίγους μήνες που κράτησε η τυραννία.


Και όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία, το ψήφισμα «Περί του μη μνησικακείν» όριζε ρητά πως παραπέμπονται σε δίκη μόνο οι φυσικοί αυτουργοί των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της αιματοβαμμένης πολιτείας του Κριτία και των συν αυτώ. Εξάλλου, όπως λέει και ο Ράσελ, ο Σωκράτης, σε αντίθεση με τον Ιησού, δεν έστελνε όσους διαφωνούσαν μαζί του στην κόλαση. Και δεν είχε ποτέ καταφερθεί κατά της δημοκρατίας. Ποια από όσα βάζει ο Πλάτων στο στόμα του Σωκράτη ανήκουν στον Πλάτωνα και ποια στον Σωκράτη είναι ένα ζήτημα που εξακολουθεί να απασχολεί τους μελετητές. Για μας, τους πολίτες της παγκόσμιας κοινότητας του 21ου αιώνα, το ζήτημα της αθωότητας ή της ενοχής του φιλοσόφου είναι κατεξοχήν πνευματικό και ηθικό.


Αν η ειρωνεία του που τον ανάγκαζε να διερωτάται για τα πάντα, ακόμη και για τα προφανή, αν η πίστη του πως η αλήθεια κρύβεται πίσω από τις αβεβαιότητες και όχι πίσω από τις βεβαιότητες που την απωθούν, τότε ο Σωκράτης για μας είναι αθώος. Αν όχι, τότε είναι ένοχος. Και στην Ελλάδα του 2012, η οποία μέσα στον πανικό της αρπάζεται από την πρώτη βεβαιότητα που της προσφέρεται, έστω και σε εκπτώσεις, ελπίζοντας πως εκεί κρύβεται η αλήθεια της σωτηρίας της, ο Σωκράτης θα είχε καταδικασθεί, αν όχι σε φυσικό θάνατο, τουλάχιστον στον θάνατο της σιωπής. Κανείς δεν θα είχε την πολυτέλεια να τον ακούσει, παραγνωρίζοντας πως ένα από τα προβλήματά μας είναι ότι το «γνώθι σαυτόν» αντιμετωπίζεται ως πολυτέλεια.

Του Τάκη θεοδωρόπουλου