Το πατριαρχείο καίει τα βιβλία του Ανθρακίτη

Ένας από τους πολλούς δάσκαλους και επιστήμονες που βρέθηκαν στο στόχαστρο του πατριαρχείου, ήταν ο μαθηματικός Μεθόδιος Ανθρακίτης, (1660-1736) δημοτικιστής δάσκαλος και παπάς. Γεννήθηκε στο χωριά Καμινιά (σήμερα Ανθρακίτη) των Ιωαννίνων. Σπούδασε στην περίφημη γιαννιώτικη Σχολή του Γκιούμα ή Γκιόνμα με δάσκαλο τον ιερωμένο Γιώργο Σουγδουρή, που είχε εισάγει στη Σχολή του μαθήματα θετικών Επιστημών και Φιλοσοφίας. Ο Σουγδουρής μπήκε στο μάτι του τοπικού δεσπότη Κλήμη που τον κατηγόρησε πως πιστεύει σε μια ‘κατ’επίνοιαν’ διαφορά της θείας ουσίας και της θείας ενέργειας. Κάτι τρέχει στα γύφτικα θα μου πείτε αλλά τον καιρό που οι επίσκοποι ήταν ελέω Σουλτάνου πραγματικοί πρίγκηπες δεν παίζανε με αυτά. Έτσι, ο Κλήμης συγκάλεσε τοπική σύνοδο για να τον καταδικάσει ως αιρετικό, και τον κατηγορεί στο Πατριαρχείο πως ακολουθεί τις θέσεις των αντιπάλων του Γρηγορίου Παλαμά, ενός άθλιου δεσπότη που θεμελίωσε την ορθόδοξη διαστροφή του Ησυχασμού μιας αποκρυφιστικής ανατολίτικης διαδικασίας μέσω της οποίας έβλεπες το φως του θεού ζητώντας την καθαίρεσή του. Ο Σουγδουρής, αναγκάστηκε να κάνει μια δήλωση μετανοίας, μια ομολογία ορθόδοξης πίστης για να γλυτώσει. Ο Κλήμης όμως συνέχισε να τον κυνηγά καταγγέλοντάς τον στον πατριάρχη Ιεροσολύμων Δοσίθεο,  που έγινε στα 25 του επίσκοπος και στα 28 του πατριάρχης (!) ειδικευμένο στις ζητείες τις συλλογές δηλαδή εράνων με περιφορά κοκάλων στα χωριά των Βαλκανίων.

Αυτή ήταν η κατάσταση στα Γιάννενα, που ήταν πρώτα στ’άρματα στα γρόσια και στα Γράμματα. Ο φιλέλληνας περιηγητής Jacob Salomon Bartholdy, που δεν έκρυψε την απογοητευσή του από την κατάντια των Γραικών και στηλίτευσε την αμάθεια, τη διαφθορά και τη ρυπαρότητα του κλήρου τους ομολογεί πως οι Οθωμανοί κατακτητές δεν απαγόρευαν ούτε τα βιβλία, ούτε τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ούτε τη διακίνηση ιδεών. Αναφέρει πως στα Γιάννενα εμπόδια για τη λειτουργία των σχολείων έφερνε ο δεσπότης και όχι ο πασάς. Ο Αλή πασάς έσωσε το φυσικομαθηματικό Αθ.Ψαλίδα, σχολάρχη της Μαρουτσαίας, όταν το πατριαρχείο τον κατήγγειλε ως άθεο, Βολταιριστή και οπαδό της Γαλλικής Επανάστασης. 
Στην ίδια πόλη ο ευσεβής Σχολάρχης Κων.Μπαλανίδης (1799-1818) απαγόρευε την εκμάθηση ξένων γλωσσών διότι “γέμουσιν από αθεϊστικά βιβλία”. 
Ο πρωθιερέας Μπαλάνος Βασιλόπουλος, διευθυντής της σχολής Γκιούμα από το 1723, ένας συντηρητικός που δεν είχε σπουδάσει στο εξωτερικό, έστειλε σε ευρωπαϊκές ακαδημίες μια εσφαλμένη μελέτη γιά κάποιο μαθηματικό πρόβλημα που θεώρησε ότι έλυσε. Χολωμένος από το γεγονός πως ο Ευγένιος Βούλγαρης έκρινε το έργο του περιφρονητικά σε επιστολή του στον σύγκελο των Ιωαννίνων («τη του Αυγείου βουστασίη κρίνεται παραπλήσιον…Παραλογισμός γαρ εστί…»), εξανάγκασε τον νεωτεριστή κληρικό να εγκαταλείψει την πόλη.

Ο Ανθρακίτης ήταν από τους πρώτους που δίδαξαν μαθηματικά στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. 
Τα διδάχτηκε από το 1697 στη Βενετία μαζί με τη Φιλοσοφία. 
Στα 1708, επέστρεψε στην Ελλάδα εγκαταλείποντας την καλή θέση του εφημέριου της Βενετίας για να διδάξει τους ταλαίπωρους συμπατριώτες του. 
Αρχικά εγκαθίσταται στην Καστορια όπου διδάσκει διαδοχικά σε δυο σχολεία, χωρίς να τηρεί την ορθόδοξη γραμμή πως η Φιλοσοφία υπάρχει για να υπηρετεί το ορθόδοξο δόγμα. Υψώνει το ανάστημα στις επικρατούσες αντιλήψεις του σχολάρχη της πατριαρχικής Σχολής Θεόφιλου Κορυδαλλέα και στους Φαναριωτες που δίδασκαν στην αρχαϊζουσα που δεν απευθύνονταν στο λαό παρά μονάχα στους άρχοντες και στους σπουδαγμένους 
Μπήκε έτσι στο στόχαστρο των αντιδραστικών κληρικών. Ο θεωρούμενος μέγας εκκλησιαστικός πατέρας ο Μακάριος ο Πάτμιος κατήγγειλε πως “…ο κύρ Μεθόδιος τρίγωνα και τετράγωνα διδάσκει τους μαθητάς του και την άλλην πολυάσχολον ματαιοπονίαν της Μαθηματικής”. 
Κατηγορήθηκε ως δήθεν οπαδός του Ισπανού Ιησουϊτη μοναχού και θεολόγου Μιγκουέλ ντε Μολινός (στην Ελλάδα γωστού ως Μολίνου) τον οποίο καταδίωξε ο πάπας. Η Σύνοδος  τον κάλεσε το 1719 να απολογηθεί μπροστά της. 
Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Καστοριά και να πάει στη Σιάτιστα όπου δίδαξε για δυο χρόνια. Γυρνάει στην Καστοριά, όπου παρουσιάζεται στον Αρχιεπίσκοπο Αχριδών Ιωάσαφ και προβαίνει σε ομολογία πίστης. 
Από εκεί πηγαίνει στα Γιάννενα και μετά από νέα ομολογία αναλαμβάνει τη σχολαρχεία της Γκιουμείου. Πολλοί εξέχοντες Γιαννιώτες στέλνουν γράμμα υπέρ του Ανθρακίτη στον ισχυρό μητροπολίτη Νικομηδείας Παΐσιο: «…υπάρχει πενέστατος, ασθενής και αδύνατος και ουκ ισχύουσιν αι γηραλαίαι σάρκες του ν΄αντιπαλαίωσιν εις τοιαύτην σκληρότητα…» 
Μάταια γιατί τον Αύγουστο του 1723 η Σύνοδος του απαγορεύει τη διδασκαλία και διάδοση των ιδεών του και τον αποσχηματίζει. («Καθαίρεσις διεξοδική του κακοΜεθοδίου, του όντος από την επαρχίαν Αχρίδος, δια τα μιαρά και ασεβείας γέμοντα συγγράμματα αυτού»).

Αναγκάζεται να πάει το 1725 στην Κωνσταντινούπολη.

Αρχικά ο Ανθρακίτης επωφελήθηκε να διδάξει το μάθημα της αριθμητικής στα σχολεία της Πόλης, αλλά το πατριαρχείο τότε έστελνε μπακάληδες για να γελοιοποιήσουν τους δασκάλους, επειδή μόνο η μπακαλική έχει σχέση με τη “λογαριαστική” (Τ.Βουρνά, «Σχόλια στην Ιστορία του Φίνλεϋ»). 
Η εισβολή των πιστών μπακάληδων στη σχολική αίθουσα δεν ήταν μεμονωμένο κρούσμα κακοήθειας. Ο ίδιος ο Ευγένιος Βούλγαρης, πριν ενσωματωθεί στο πατριαρχικό σύστημα και συντηρητικοποιηθεί, κατά την περίοδο που δίδασκε στην Πόλη, έγινε στόχος του Δωρόθεου του Μυτιληναίου, που τον κατηγόρησε «ως διδάσκοντα περιττά και άχρηστα μαθήματα, οποία ενόμιζε την αριθμητικήν, γεωμετρίαν..» και που μίσθωσε κάποιον παντοπώλη να εισβάλλει την ώρα της παράδοσης να ζητήσει λύση κάποιου μπακαλοπροβλήματος. 
Ο πατριαρχικός μεν αλλά ειλικρινέστατος καταγραφέας γεγονότων Μ.Γεδεών, παραδέχεται πως φαίνεται ότι ο ίδιος ο πατριάρχης Σαμουήλ συνηγορούσε στις αθλιότητες διότι αν και «πεπαιδευμένος…απεδοκίμαζε την νεωτέραν μέθοδον της φιλοσοφίας…τους διδάσκοντας αυτήν απεστρέφετο και τα σχολεία αυτών κατεδίωκε…».

Ο κατήγορος του Μεθοδίου ο ιερομόναχος Ιερόθεος ο Αγιορείτης (γνωστός και ως Ιβηρίτης ή Πελοποννήσιος) έκανε μια λαθροχειρία για να πετύχει την καθαίρεση του Μεθόδιου. Τα αποσπάσματα από το έργο του φιλόσοφου Μαλμπράνς που χρησιμοποιούσε ο Μεθόδιος, τα παρουσίασε ως έργο του Μολίνου που στο άκουσμά του και μόνο οι επίσκοποι έβγαζαν σπυράκια ( «έδειξέ τινα τετράδια αυτού τάχα θεολογικά ερεσχελιών» και η Ιερή Συμμορία όπως γράφει ο φιλικά διακείμενος στο Μεθόδιο πατριάρχης Ιεροσολύμων Νοταράς (πολέμιος του συστήματος του Κοπέρνικου) «εμείναμε εξηστοκότες».

Η Σύνοδος του πατριάρχη Ιερεμία Γ΄  έκαψε μπροστά στον ταλαίπωρο συγγραφέα τους τα τετράδια των παραδόσεών του με γνωμικά των φιλοσόφων και την ευκλίδεια γεωμετρία, ενώ ο τρομοκρατημένος δάσκαλος υποχρεώθηκε να εκφωνήσει ομολογία πίστεως μπροστά στην πυρά. 
Μάλιστα ο παρευρεθείς στην τελετή Ηρακλείας Καλλίνικος έγραψε στον Νεόφυτο Άρτης, πως ο δάσκαλος “ιδίαις χερσίν παρέδωκε τα εαυτού εβδελυγμένα τετράδια τώ Ηφαίστω”. 
Την επόμενη Κυριακή η διαδικασία επαναλήφθηκε στο προαύλιο του πατριαρχείου, με σημειώσεις λογικής, φυσικής και μαθηματικών παρουσία κοινού από “γεμιτζήδες, παπουτσήδες, ραφτάδες” (Α.Αγγέλου “Η δίκη του Μεθόδιου…”, 1956), όπως γράφει ο ίδιος, εκβιαζόμενος να τα αποκυρήξη και να υποσχεθεί πως δεν θα διδάξει ξανά μαθηματικά. 
Με επιστολή του στους πρόκριτους των Ιωαννίνων εκφράζει το παράπονό του: «Δεν είναι εντροπή τους να ακούεται πως έκαυσαν λογικήν, φυσικήν, Ευκλείδην και αριθμητικήν;». 
Ο σοφός γέρος έτρεξε να κρυφτεί σε κάποιο υπόγειο, «ανήλιον Γούβαν» την ονομάζει, από όπου ενώ η Σύνοδος έψαχνε να τον βρεί, το έσκασε μετά από μήνες και εξουθενωμένος γύρισε στα Γιάννενα. 
Ο ίδιος τα περιγράφει: «Γενομένης συνόδου παρεστάθηκα έμπροσθέν τους. Πόσοι ήσαν δεν δύναμαι να μετρήσω. Μου παρουσίασαν τα τετράδια διδασκαλίας μου με γνώμες από αρχαίους φιλοσόφους και την Γεωμετρίαν του Ευκλείδου. “Είναι δικά σου;”… “Δεν είναι δικές μου γνώμες, είναι γνώμες των φιλοσόφων.” Τα κατεδίκασαν και τα έκαυσαν. Την άλλην Κυριακήν άναψαν φωτιά εις τρία μέρη της αυλής των Πατριαρχείων. Ολόγυρα, δια να ευχαριστηθούν το σωτήριον θέαμα, ευρίσκοντο κληρικοί και λαός άπειρος, γεμιτζήδες, παπουτσήδες, ραφτάδες. Συναθροίζουν Λογικές, Φυσικές, Ευκλείδην και έτερα Μαθηματικά και τα ρίπτουν στις πυρές. Οι φλόγες αντιφέγγισαν στα πρόσωπά τους, όχι όμως το φως μα τα σκοτάδια… Μου ζήτησαν να ομολογήσω, ότι παρεκινήθην από σατανικήν συνεργίαν, εθελοκακίαν και φρενοβλάβειαν και να τα αναθεματίσω ως δυσσεβή και γέμοντα πάσης βλασφημίας και ότι ουδέποτε πλέον θα διδάξω, ειδάλλως θα είμαι υπόδικος τω αιωνίω αναθέματι.» -30 Νοεμβρίου 1723- κρυμμένος σ΄«ανήλιον γούβαν» στην Κωνσταντινούπολη».

Το μίσος των Αρχιερέων εναντίον του φαίνεται και από δεσποτικές περιγραφές:
Σωφρόνιος Ευστρατιάδης πρώην Λεοντοπόλεως: «επάρθη ορισμός με τζαούσην να τον σηκώσουν, τις οίδε! εις ποίαν νήσον να ξηροφιλοσοφά νέα μαθήματα»

Ο Ηρακλείας Καλλίνικος σε γράμμα του στον Νεόφυτο τ. Άρτας «Ηρίστευσεν ο λογιώτατος Ιερόθεος κατά του αμεθόδως φιλοσοφούντος Κακομεθοδίου ως γελείο παιζόμενον εν μέσω της Ιεράς Συνόδου…..Πέμπονται γράμματα ανά πάσαν την Ευρώπην ίνα παύσωνται του μαθητεύειν τους εκείνου ακροαταίς, πολλώ μάλλον αυτού».

Έπειτα από αυτά του επιτρέπεται η διδασκαλία υπό τον όρο να περιλαμβάνει μόνο φιλοσοφία κατά τα πρότυπα της κορυδαλλικής παράδοσης «μηδεμίαν άλλην παράδοσιν ασυνήθους και ξένης φιλοσοσοφίας τολμήσαι όλως ποτέ». 
Μετά το 1725 αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Επιφανείου Σχολής, έως και το θάνατό του περί το 1736.

Από roides.gr