Τα σταγονίδια του 1975 και το «πραξικόπημα της πιτζάμας»

Τον Φεβρουάριο του 1975, επτά μήνες μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και λίγο πριν από τη δίκη των απριλιανών, εκδηλώθηκε στον στρατό συνωμοτική κίνηση.

Η άρνηση της κυβέρνησης Καραμανλή να προχωρήσει σε βαθιά δημοκρατική τομή είχε προκαλέσει την έντονη αντίδραση της αντιπολίτευσης και τη δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης. Οι αναφορές του Ευ. Αβέρωφ στη Βουλή ότι η κάθαρση τελείωσε μετά την επιχείρηση σύλληψης των επίδοξων πραξικοπηματιών δεν άλλαξε την άποψη των πολιτών

Το προνουτσιαμέντο αποκαλύφθηκε στις 24 Φεβρουαρίου πριν την ενεργοποίησή του. Οι συνωμότες αιφνιδιάστηκαν και δεν αντέδρασαν. Μέσα σε ένα βράδυ συνελήφθησαν 37 αξιωματικοί.

Οι περισσότεροι από τους κινηματίες συνελήφθησαν την ώρα του ύπνου. Αυτός ήταν ο λόγος που ο τότε υπουργός Εθνικής Αμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ μίλησε για «πραξικόπημα της πιτζάμας».

Ο ίδιος ήταν αυτός που χρησιμοποίησε τη λέξη σταγονίδια για να χαρακτηρίσει τους επίδοξους πραξικοπηματίες. Ο χαρακτηρισμός είχε να κάνει με την περιορισμένη σημασία που ήθελε να δώσει ο υπουργός στα φιλοχουντικά σχέδια, που είχαν μόλις εξουδετερωθεί. Οι αναφορές του Ευάγγελου Αβέρωφ έγιναν στη Βουλή στις 28 Φεβρουαρίου και συνοδεύτηκαν από δηλώσεις ότι η κάθαρση τελείωσε.

Αυτά λέγονταν σε μια περίοδο που το αίτημα για κάθαρση και εκδημοκρατισμό των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας είχε πάρει παλλαϊκό χαρακτήρα.

Η άρνηση της κυβέρνησης Καραμανλή να προχωρήσει στη βαθιά δημοκρατική τομή προκάλεσε την έντονη αντίδραση των κομμάτων της αντιπολίτευσης και τη δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης.

Στις «Πολιτικές Εκμυστηρεύσεις» του ο Γ. Ράλλης, υπουργός Προεδρίας το 1975, επισημαίνει ξεκάθαρα ότι «η κυβέρνηση δεν έχει θέσει ακόμη κάτω από τον έλεγχό της τον στρατό»

Η μέθοδος που η κυβέρνηση του ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας είχε επιλέξει για τον έλεγχο του στρατού ήταν η «αυτορρύθμιση» της ιεραρχικής κλίμακας των αξιωματικών με τη μετατροπή των μικρών και μεσαίων χουντικών στελεχών σε παράγοντες συνταγματικής νομιμότητας και δημοκρατικής σταθερότητας.

Τη διαδικασία αυτή περιέγραψε αναλυτικά στη Βουλή ο Ευ. Αβέρωφ, ο δημιουργός της έννοιας σταγονίδια, ο «γλωσσοπλάστης», όπως τον χαρακτήρισε σκωπτικά ο Τύπος της εποχής.

Μιλώντας από το βήμα του Κοινοβουλίου αναφέρθηκε στο αίτημα για αποχουντοποίηση. Είπε χαρακτηριστικά: «Το περίφημο πρόβλημα της λεγόμενης αποχουντοποιήσεως, ως προς ό,τι αφορά τους πολυαρίθμους νεωτέρους αξιωματικούς, δεν μπορεί να είναι ποσοτικόν. Πρέπει να πείσετε όλους αυτούς τους καλοπίστους φλογερούς νέους αξιωματικούς, ότι απ΄ εκεί ήταν η εγωπάθεια και οι πομφόλυγες, η πατριδοκαπηλία και τελικά η εθνική ταπείνωσις, και ότι απ΄ εδώ είναι η αλήθεια, η φιλελευθέρα παράδοσις, το φως το ελληνικόν».

Το κίνημα καθοδηγούνταν από επιτελείο αξιωματικών με πρωτεργάτες τους ταξίαρχους Ντερτιλή και Κονδύλη. Μεταξύ των κατηγορουμένων ήταν και ο ταγματάρχης Π. Μπόλαρης (φωτογραφία)

«Προσωπικώς έχω εξηγήσει τα δεδομένα της χθες και της σήμερον εις σαφώς περισσοτέρους των 10 χιλιάδων αξιωματικών, μαθητών Σχολών και Ανθυπασπιστών».

Πληροφορίες
Κατά τον Ευ. Αβέρωφ, συνέπεια αυτής της τακτικής ήταν οι ελάχιστοι επίδοξοι πραξικοπηματίες (=τα σταγονίδια) «να συναντούν παντού άρνησιν, έτσι ώστε μερικοί να μας πληροφορούν περί των υπόπτων κινήσεων».

Αυτή η υποδειγματική -κατά τον τότε υπουργό- τακτική έδωσε καρπούς. χάρη στην εσωτερική πληροφόρηση εξουδετερώθηκε η κίνηση της 24ης Φεβρουαρίου, με την προληπτική σύλληψη 37 αξιωματικών και την αποστράτευση άλλων 150.

Στην ίδια ομιλία του στη Βουλή ο Ευ. Αβέρωφ θέλησε να καταστήσει σαφές ότι τελείωσε η κάθαρση από τα υπολείμματα της χούντας. Είπε: «Πλην εκδηλώσεων απειθαρχίας, αι οποίαι θα πατάσσονται αμέσως και αμειλίκτως, δεν θα υπάρξουν άλλα μέτρα» για όσα διαπράχθηκαν στη διάρκεια της επταετίας. «Οι Αξιωματικοί οι οποίοι είχον καλοπίστως παρασυρθεί από μια συστηματική προπαγάνδα, δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων Αξιωματικών, δικαιούται να ησυχάσει οριστικώς».

Οι μετέχοντες στο «πραξικόπημα της πιτζάμας» θα εκδήλωναν την κίνηση χρησιμοποιώντας ως εφαλτήρια τα στρατόπεδα της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Λάρισας. Οι βασικοί στόχοι τους ήταν τρεις:

• Η ανατροπή της κυβέρνησης Καραμανλή.
• Η επάνοδος της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ απ΄ όπου είχε αποχωρήσει μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
• Η απελευθέρωση των προφυλακισμένων απριλιανών.

Το κίνημα καθοδηγούνταν από επιτελείο αξιωματικών με πρωτεργάτες τους ταξίαρχους Νικόλαο Ντερτιλή και Ανδρέα Κονδύλη, τους αντισυνταγματάρχες Ιωάννη Στειακάκη, Ιωάννη Μανουσακάκη και τους ταγματάρχες Αριστείδη Παλαΐνη, Αθανάσιο Περδίκη και Παρασκευά Μπόλαρη.

Αναφορές στα λεξικά
Η ερμηνεία του «σταγονίδιου»

Πολύ σπάνια το υποκοριστικό σταγονίδιο χρησιμοποιείται με κυριολεκτική έννοια. Συνήθως απαντάται στον πληθυντικό, ως σταγονίδια, και έχει μεταφορική σημασία: υπονοεί τα κατάλοιπα της δικτατορίας, τα απομεινάρια του φασισμού. Στα παλαιότερα λεξικά είτε δεν αναφέρεται, είτε ερμηνεύεται με την κύρια έννοιά του, δηλαδή μικρή σταγόνα. Αντίθετα το λεξικό του Μπαμπινιώτη επισημαίνει τόσο την κυριολεκτική όσο και τη μεταφορική έννοια. Διευκρινίζει ότι η μεταφορική έννοια δόθηκε στη μεταπολίτευση και συνίσταται στο εξής:

«Α. Τα τελευταία υπολείμματα της δικτατορίας, αυτοί που έκαναν τις τελευταίες προσπάθειες για την ανατροπή της δημοκρατίας, χωρίς όμως να διαθέτουν ουσιαστική δύναμη ή να μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις. Β. Υπολείμματα οπαδών της δικτατορίας στον κρατικό μηχανισμό (π.χ. στην Ελληνική Αστυνομία και στο στράτευμα)». Ο πολιτικός στον οποίο οφείλεται η παραπάνω έννοια των σταγονιδίων είναι ο Ευάγγελος Αβέρωφ. Τη χρησιμοποίησε στη Βουλή τον Φεβρουάριο του 1975, για να δείξει ότι είχε ελάχιστη σημασία η χουντική συνωμοσία στο στράτευμα που είχε εκδηλωθεί πριν από λίγες ημέρες και είχε κατασταλεί εν τη γενέσει της.

Φθινόπωρο του 1975
Το τελεσίγραφο στον τέως βασιλιά και οι συνωμοσίες

Το «πραξικόπημα της πιτζάμας» ήταν η τελευταία συνωμοσία που έγινε γνωστή δημοσίως και επισήμως από την ίδια την κυβέρνηση. Αλλες που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν γνωστοποιήθηκαν πολύ αργότερα με τη μορφή καταγραφής αναμνήσεων ή παρέμειναν στη σφαίρα των φημών.

Στο Αρχείο Καραμανλή αναφέρεται προσπάθεια του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου για συγκρότηση ομάδας πραξικοπηματιών στους κόλπους του στρατεύματος. Αυτό έγινε το φθινόπωρο του 1975.

Αποκαλύφθηκε και ο Καραμανλής διεμήνυσε στον έκπτωτο, που βρισκόταν στο Λονδίνο, να πάψει να συνωμοτεί.

Τον Οκτώβριο του 1976 η βρετανική κυβέρνηση διεμήνυσε στην ελληνική για ανάλογες ζυμώσεις βασιλικών στο στράτευμα. Αυτή η συνεργασία μοναρχικών και δικτατορικών ομάδων έδωσε τον όρο βασιλοχουντικός, που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για αρκετά χρόνια.

Επίδοξοι πραξικοπηματίες φάνηκαν να κινούνται πάλι περί τα τέλη του 1978. Τα σχέδιά τους απέτυχαν, αφού δεν κατάφεραν να βρουν στήριγμα στο στράτευμα ούτε έρεισμα στον συμμαχικό παράγοντα.

Τελευταίος συναγερμός για στρατιωτικό πραξικόπημα σήμανε το Σαββατοκύριακο 27 και 28 Φεβρουαρίου 1983, όταν κινητοποιήθηκε η οργανωμένη βάση.

ΟΜΙΛΙΑ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
Οι φόβοι για φασιστικό πισωγύρισμα

Η απειλή ενός φασιστικού πισωγυρίσματος την εποχή εκείνη ήταν έντονη. Ο ίδιος ο Ευ. Αβέρωφ στην ομιλία του στη Βουλή το απόγευμα της 28ης Φεβρουαρίου είχε αναφερθεί στις πρώτες εβδομάδες μετά την κατάρρευση της χούντας, λέγοντας:

«Φήμαι και πληροφορίαι περί επικειμένων δυναμικών ενεργειών ή και γενικωτέρου πραξικοπήματος ωργίαζον. Η κατάστασις αυτή συνεχίστηκε επί αρκετόν καιρόν κάθε τόσον με πολλήν ένταση και ενίοτε με συγκεκριμένους κινδύνους».

Το επιβεβαιώνει και ο Γεώργιος Ράλλης, υπουργός Προεδρίας την εποχή εκείνη. Στις «Πολιτικές Εκμυστηρεύσεις» του επισημαίνει:

«Η κυβέρνηση δεν είχε θέσει ακόμη κάτω από τον έλεγχό της τον στρατό».

Τον πρώτο καιρό της μεταπολίτευσης τα μέλη της κυβέρνησης ήταν υποχρεωμένα να παίρνουν στοιχειώδη μέτρα αυτοπροστασίας. Γράφει πάλι ο Γεώργιος Ράλλης. «Υπήρξαν πολλές πληροφορίες για απόπειρες συλλήψεως του Καραμανλή. Μερικά βράδια ο Καραμανλής δεν κοιμόταν στη 'Μεγάλη Βρετανία', ενώ κάποιο βράδυ κοιμήθηκε στο πλοίο ενός φίλου του για να μην τον συλλάβουν».

Διευθυντής στο Πολιτικό Γραφείο του πρωθυπουργού ήταν τότε ο Αγγελος Βλάχος. Το βιβλίο με αναμνήσεις, που έχει εκδώσει, ονομάζεται «Αποφοίτηση 1974».

Κυκλοφόρησε το 2001. Αναφέρει ότι σε γνώση της κυβερνήσεως είχε περιέλθει η πληροφορία ότι «μερικές ομάδες αξιωματικών θα δημιουργούσαν αιματηρά επεισόδια και, με την πρόφαση επιβολής της τάξεως, θα έφερναν τεθωρακισμένα στην πρωτεύουσα για να επιβάλουν τους όρους τους».

Πρόξενος ιδιαίτερης ανησυχίας ήταν οι μονάδες καταδρομών. Ο Αγγελος Βλάχος τονίζει ότι «στα ανοιχτά του Μεγάλου Πεύκου είχε αράξει ένα αντιτορπιλικό», που δεν έφυγε από τον Κόλπο της Ελευσίνας μετά τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, τις πρώτες της Μεταπολίτευσης.

Συνεπώς κάθε άλλο παρά για απλά «σταγονίδια» επρόκειτο.

Του Θοδωρή Ρουμπάνη