H ανυπακοή Κατσιμήτρου

Tον Απρίλιο του 1939 οι Ιταλοί κατέλαβαν την Αλβανία. Μέχρι τότε είναι γεγονός πως, από ελληνικής πλευράς, δεν υπήρξε η παραμικρή προετοιμασία για το ενδεχόμενο ιταλικής επίθεσης από την ξηρά ή έστω μια εκπόνηση σχεδίου για αυτό το ενδεχόμενο. Την ευθύνη φυσικά φέρει τόσο το Γενικό Επιτελείο Στρατού όσο και η κυβέρνηση Μεταξά.

Τι συνέβη όμως μετά τον Απρίλιο του 1939, που οι προθέσεις της Ιταλίας ήταν πλέον φανερές; Μήπως άλλαξε κάπως ο σχεδιασμός; 

Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο δεν άλλαξε καθόλου. 

Σε σύνολο 851 εκατομμυρίων δραχμών, που δαπανήθηκαν μεταξύ Απριλίου 1939 και Οκτωβρίου 1940, τα 769 εκατομμύρια διατέθηκαν στον ελληνοβουλγαρικό τομέα, ενώ στον ελληνοαλβανικό μόλις 82 εκατομμύρια. Η προσήλωση του ΓΕΣ παρέμενε δηλαδή στη διαφύλαξη των συνόρων με τη Βουλγαρία.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι η απαισιοδοξία που χαρακτήριζε τις εκτιμήσεις του Γενικού Επιτελείου σχετικά με τη δυνατότητα αποτελεσματικής αντίστασης κατά των Ιταλών. Τον Μάιο του 1939 η 8η Μεραρχία είχε ως κύρια αποστολή της να επιβραδύνει απλώς την προέλαση του εχθρού. 

Τον Αύγουστο του 1940 οι νεότερες απόρρητες διαταγές της ήταν α) να καλύψει τη Δυτ. Μακεδονία και β) να περιφρουρήσει το δρόμο που οδηγούσε στην Αιτωλοακαρνανία. Η υπεράσπιση του εθνικού εδάφους ήταν δευτερεύον θέμα στις εκτιμήσεις του Γενικού Επιτελείου. Η μόνη αλλαγή έγινε στις 27 Σεπτεμβρίου 1940 όταν μια νέα διαταγή άφηνε στον διοικητή της Μεραρχίας την πρωτοβουλία να πράξει ό,τι θεωρούσε καλύτερο. 

Αυτή τη διαταγή εκμεταλλεύτηκε αργότερα ο Κατσιμήτρος και έπραξε όπως έπραξε. Στη διαταγή αυτή, της 27ης Σεπτεμβρίου, τονιζόταν από το Γενικό Επιτελείο πως δεν αναμένονταν νίκες παρά μόνο “η σωτηρία της τιμής των ελληνικών όπλων”. 

Ακόμα και στις 30 Οκτωβρίου, την τρίτη δηλαδή μέρα του πολέμου, η εντολή του ΓΕΣ μιλούσε για φρούρηση του δρόμου που οδηγούσε προς τον Νότο και κάλυψη της Δυτ. Μακεδονίας. Το τι έκανε αυτή την εντολή ο Κατσιμήτρος θα το δούμε σε λίγο.

Γιατί όμως αυτή η απαισιοδοξία του ΓΕΣ; Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου ήταν ο αρχιστράτηγος Παπάγος και κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως ο Παπάγος δε γνώριζε από πόλεμο. Οι εντολές του δικαιολογούνται χωρίς φυσικά να δικαιώνονται. Η υπεροχή των Ιταλών σε επιστρατευμένες μονάδες και μηχανοκίνητες δυνάμεις ήταν αδιαμφισβήτητη. Πρωταρχική του επιδίωξη ήταν να ολοκληρωθεί με επιτυχία η επιστράτευση των εφέδρων και στη συνέχεια η προώθησή τους στο μέτωπο. Γι’ αυτό επέμενε τόσο πολύ στη φρούρηση των δρόμων που οδηγούσαν στη Λάρισα και στη Θεσσαλονίκη. Εκεί βρίσκονταν τα κέντρα επιστράτευσης.

Ας επανέλθουμε όμως στον διοικητή της 8ης Μεραρχίας, υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, και στις πρώτες κρίσιμες ώρες του πολέμου. 

Ο Κατσιμήτρος, βλέποντας τις κινήσεις του εχθρού, ήταν σίγουρος, από αρκετό καιρό, για την ιταλική επίθεση. Το ίδιο σίγουρος όμως ήταν πως οι Ιταλοί δε θα περνούσαν. Είχε κάνει με τους συνεργάτες του τις απαραίτητες προεργασίες. Γνώριζε ότι το μεγάλο βάρος της άμυνας θα το σήκωνε το πυροβολικό και ο αρχηγός του Πυροβολικού, συνταγματάρχης Μαυρογιάννης, δυο μήνες τώρα δεν είχε σταθεί ούτε στιγμή. Γυρνούσε τα σύνορα, επιθεωρούσε τα φυλάκια, παρατηρούσε τα κορφοβούνια, τα υψώματα, τις πλαγιές, υπολόγιζε πού θα μπορούσε να στήσει πολυβόλα, συρματοπλέγματα, χαρακώματα, ναρκοπέδια, όλα κρυμμένα. Περνούσε από τα χωριά και ζητούσε τη συνδρομή των χωριανών.

Να γιατί ο Κατσιμήτρος ήταν σίγουρος. “Οι Ιταλοί δε θα περάσουν το Καλπάκι”, διαβεβαίωσε τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου λίγο πριν τη μεγάλη επίθεση.

Ίσως η πιο σημαντική απόφαση του πολέμου πάρθηκε από τον Κατσιμήτρο την 1η Νοεμβρίου, όταν οι Ιταλοί κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα ρήγμα στα δεξιά της 8ης Μεραρχίας. Οι Ιταλοί ξεχύθηκαν δεξιά κι αριστερά από τον Σμόλικα. Ανάμεσα στο απόσπασμα Πίνδου (που είχε διοικητή τον Δαβάκη) και στην 8η Μεραρχία δημιουργήθηκε ένα επικίνδυνο κενό. 

Το Γενικό Στρατηγείο θύμισε, με διαταγή του, στον Κατσιμήτρο, πως κύρια αποστολή της 8ης Μεραρχίας ήταν η απόφραξη του δρόμου προς τη Θεσσαλία και δευτερευόντως η άμυνα της Ηπείρου. Κατά την κρίση του Παπάγου η προσωρινή απώλεια εδάφους δε θα είχε τόση σημασία όση ο κίνδυνος να αποκοπούν οι δυνάμεις της Ηπείρου από τις δυνάμεις της Θεσσαλίας. 

Παρ’ όλα αυτά ο Κατσιμήτρος δεν άλλαξε την απόφασή του και αγνόησε τη διαταγή του Γενικού Επιτελείου για υποχώρηση. Είχε δηλώσει πως οι Ιταλοί δε θα περάσουν το Καλπάκι και το εννοούσε. Αν έλεγε εκείνη τη στιγμή στους στρατιώτες του να υποχωρήσουν αυτό θα ήταν ένα τεράστιο πλήγμα στο ηθικό τους. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. 

Ο Κατσιμήτρος έκανε τη σωστή πρόβλεψη πως αν δεν έπεφτε το Καλπάκι οι Ιταλοί δε θα τολμούσαν μια περαιτέρω προέλαση γιατί, όσο το Καλπάκι βαστούσε, υπήρχε ο κίνδυνος να πλευροκοπηθούν και να αποκοπούν από τις βάσεις τους. Έτσι και έγινε. Η νίκη των Ελλήνων στο Καλπάκι σήμανε την αρχή της ελληνικής προέλασης και άλλαξε την πορεία του ελληνοϊταλικού πολέμου.